Στην εισαγωγή της Περίληψης της Ετήσιας έκθεσης 2007 αναφέρετε ότι κύριος στόχος της πρώτης θητείας του ΣτΠ (1998-2003) «ήταν να καταστεί ευρύτερα γνωστός και προσβάσιμος στους πολίτες», ενώ στη συνέχεια (2003-2007) «ο θεσμός επιχείρησε ένα άνοιγμα προς τη δημόσια διοίκηση». Ποιοι είναι οι στόχοι σας για τη νέα τετραετή θητεία σας στο θεσμό; Ποια νομίζετε ότι θα είναι τα ζητήματα αιχμής για τα οποία ο ΣτΠ θα κληθεί να παρέμβει;

Με βάση τα κεκτημένα της πρώτης δεκαετίας, ο Συνήγορος πρέπει να προσεγγίσει, συστηματικά πλέον, τους πολίτες εκείνους που δεν μπορούν εύκολα να προσφύγουν στον ίδιο. Για κάποιες κατηγορίες πολιτών ο Συνήγορος είναι ακόμη δυσπρόσιτος, είτε για λόγους γεωγραφικούς είτε για λόγους που συντρέχουν στο πρόσωπο των ενδιαφερομένων. Στην τελευταία κατηγορία περιλαμβάνονται ιδίως περιθωριοποιημένες ομάδες του πληθυσμού (ηλικιωμένοι, ΑμΕΑ, ανήλικοι, έγκλειστοι σε φυλακές, ψυχιατρεία κ.λπ.) Εδώ θα βοηθήσει η δυνατότητα που έχει ο ΣτΠ να διενεργεί αυτεπάγγελτες έρευνες. Ο Συνήγορος πρέπει να δημιουργήσει σε όλη τη χώρα μια πάγια σχέση με ΜΚΟ που θα μπορούσαν να τον βοηθήσουν να γίνει περισσότερο προσβάσιμος σε όλες αυτές τις κατηγορίες πολιτών. Πρόκειται για ένα τύπο δικτύωσης που σε κάποιους τομείς (π.χ. προβλήματα πολιτικού ασύλου και τσιγγάνων) έχει ήδη αρχίσει Παράλληλα, θα οργανώσουμε, με μεγαλύτερη επιλεκτικότητα, την έξοδο κλιμακίων της Αρχής στις περιφέρειες της χώρας, δίνοντας έμφαση στα απομονωμένα σημεία της επικράτειας.

Την ημέρα της επανεκλογής σας, ο Πρόεδρος της Βουλής εξεδήλωσε «πρόθεση για τη δημιουργία υποστηρικτικής λειτουργίας στη Βουλή των Ελλήνων, τόσο για την εποπτεία όσο και για τη στήριξη του έργου των Ανεξάρτητων Αρχών», επισημαίνοντας ότι «έτσι θα ενημερώνεται η Διάσκεψη των Προέδρων και η Επιτροπή Θεσμών και Διαφάνειας κατά τρόπο συστηματικό». Πώς θα μπορούσε, κατά τη γνώμη σας, να εξειδικευθεί αυτό το πλέγμα συνεργασίας με τρόπο που να ενισχύει την αποτελεσματικότητα των Αρχών χωρίς ν’ αναιρεί την ανεξαρτησία τους;

Η Βουλή είναι εκείνο το κρατικό όργανο που κατεξοχήν ωφελείται, με τρόπο άμεσο, από τη δράση των ανεξάρτητων αρχών· τόσο στο νομοθετικό της έργο, λόγω της αρμοδιότητας των ανεξάρτητων αρχών να διατυπώνουν νομοθετικές προτάσεις, όσο και στον τομέα του κοινοβουλευτικού ελέγχου, για ευνόητους λόγους. Η Βουλή έχει, συνεπώς, κάθε λόγο να υποστηρίξει τις ανεξάρτητες αρχές σε θέματα υποδομής, χρηματοδότησης, στελέχωσης κ.λπ. Σημαντικότερο ωστόσο είναι η Βουλή, με τα δραστικά μέσα κοινοβουλευτικού ελέγχου που διαθέτει, να συνδράμει τις Αρχές στην εφαρμογή των πορισμάτων και των αποφάσεων που αυτές εκδίδουν. Οι κίνδυνοι για την ανεξαρτησία των Αρχών δεν προέρχονται από την πλευρά της Βουλής, αλλά από την εκτελεστική εξουσία. Διότι μπορεί μεν κατά κανόνα στη Βουλή να αποφασίζει η (κυβερνητική) πλειοψηφία, είναι όμως διαρκώς παρούσα και η αντιπολίτευση, η οποία διαθέτει ευρέα περιθώρια ελέγχου, ενίοτε και συναπόφασης. Ο φυσικός συμπαραστάτης των ανεξάρτητων Αρχών είναι λοιπόν η Βουλή.

Θα μπορούσε να διατυπωθεί, χωρίς κίνδυνο αλαζονείας, η διαπίστωση ότι η δεκαετής παρουσία του Συνηγόρου του Πολίτη έχει μεταβάλει ουσιωδώς τα νομικά και πολιτικά δεδομένα σε σχέση με τον έλεγχο της διοίκησης και με τις αντιλήψεις περί δικαιωμάτων;

Οι ρίζες της κακοδαιμονίας της ελληνικής δημόσιας διοίκησης είναι τόσο πολύ ανθεκτικές, ώστε δεν επαρκεί ένας Συνήγορος για να τις κλονίσει, πόσω μάλλον που ο θεσμός αυτός δεν διαθέτει κυρωτικές αρμοδιότητες. Συχνά λησμονούμε ότι ο Συνήγορος είναι ένας εξωδικαστικός μηχανισμός επίλυσης διαφορών που έχουν οι πολίτες με τη δημόσια διοίκηση και όχι ο αναμορφωτής της δημόσιας διοίκησης. Παρ’ όλα αυτά, ο Συνήγορος έχει γεννήσει σημαντικές προσδοκίες, διότι έχει καταφέρει να αίρεται πάνω από την καθημερινότητα των ατομικών υποθέσεων και να διατυπώνει τεκμηριωμένα ευρύτερης εμβέλειας κρίσεις και προτάσεις για τα προβλήματα της δημόσιας διοίκησης. Πέραν αυτού, είναι σημαντικό το γεγονός ότι ο Συνήγορος έχει καταφέρει να πειθαναγκάζει τη διοίκηση να λογοδοτεί στον πολίτη. Λογοδοσία που, ανάλογα με τη φύση του προβλήματος, ενδέχεται να προσλάβει μέσω των ΜΜΕ και χαρακτήρα δημόσιας λογοδοσίας ενώπιον της κοινής γνώμης. Ο Συνήγορος λοιπόν λειτουργεί ως μηχανισμός λογοδοσίας της διοίκησης απέναντι στον εξατομικευμένο πολίτη που προσφεύγει στον ίδιο, άρα ως εγγύηση ατομικού δικαιώματος, συγχρόνως όμως λειτουργεί και ως εγγύηση δημοκρατικής διαφάνειας. Θεωρώ εξίσου σημαντικό ότι σε κάποια ευαίσθητα ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων ο Συνήγορος διατύπωσε, ενίοτε και να επέβαλε, θέσεις που δεν είναι ευρύτερα δημοφιλείς, αποδίδουν όμως τη συνταγματική νομιμότητα (λ.χ. δικαιώματα αλλοδαπών, θρησκευτική ελευθερία κ.α.). Τέλος, σε κάποια επιμέρους ζητήματα, όπως λ.χ. η διαμόρφωση της μεταναστευτικής νομοθεσίας, η συμβολή του Συνηγόρου υπήρξε εξαρχής αποφασιστική.

Με βάση τη σχεδόν δεκαετή εμπειρία σας στον ΣτΠ, ποιοι τομείς της δημόσιας διοίκησης πιστεύετε ότι έχουν βελτιωθεί όσον αφορά: τον σεβασμό των δικαιωμάτων των πολιτών, τη διαφάνεια και την αναβάθμιση των υπηρεσιών που προσφέρουν. Αντίθετα, σε ποιους τομείς εντοπίζετε φαινόμενα αδράνειας και αδιαφάνειας που αντέχουν στον χρόνο. Το γεγονός ότι σε κάθε ετήσια έκθεση καταγράφονται παρόμοια φαινόμενα, πιστεύετε ότι μπορεί σε βάθος χρόνου να δημιουργεί στους πολίτες μια αίσθηση ματαιότητας, με αποτέλεσμα να μειώνεται σταδιακά η εμπιστοσύνη στην αποτελεσματικότητα του θεσμού (αντί να ενισχύεται μακροπρόθεσμα);

Προηγουμένως αναφέρθηκα στη μεταναστευτική «νομοθεσία», ενώ στην πραγματικότητα εννοούσα μεταναστευτική «πολιτική». Εδώ ο Συνήγορος εν πολλοίς παρήγαγε πολιτική, χωρίς βεβαίως να έχει διεκδικήσει αυτόν τον ρόλο, διέγνωσε όμως εξαρχής τα κραυγαλέα κενά και τις αντιφάσεις της μεταναστευτικής νομοθεσίας, δηλαδή την απουσία μεταναστευτικής πολιτικής. Κάποια στιγμή υπήρξε σαφής βελτίωση της κατάστασης, γιατί η Πολιτεία πήρε πολιτικές αποφάσεις και η συμβολή του Συνηγόρου στο πώς θα εφαρμοζόταν νομοθετικά η πολιτική αυτή υπήρξε αποφασιστική. Δυστυχώς, σε άλλους τομείς, προβλήματα που εκ πρώτης όψεως φαίνονται προβλήματα διοίκησης με την έννοια της διαχείρισης, στην πραγματικότητα οφείλονται στην αδυναμία των διαδοχικών κυβερνήσεων της χώρας να χαράξουν και να εφαρμόσουν με συνέπεια, και κυρίως χωρίς πελατειακές σκοπιμότητες, μακρόπνοες πολιτικές. Στις περιπτώσεις αυτές ο Συνήγορος του Πολίτη επωμίζεται τον άχαρο ρόλο να επισημαίνει διαρκώς τα ίδια φαινόμενα. Εδώ όμως δεν διακυβεύεται το κύρος του Συνηγόρου, αλλά η αποτελεσματικότητα του πολιτικού συστήματος της χώρας.

Από τα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του, ο ΣτΠ έχει αναπτύξει ιδιαίτερα τη διεθνή του παρουσία, καλλιεργώντας σχέσεις με καταξιωμένους ομόλογους θεσμούς της Ευρώπης ή συμβάλλοντας στη συγκρότηση ομόλογων θεσμών στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης (Πρόγραμμα «Ευνομία»). Ποια νομίζετε ότι είναι τα οφέλη του ΣτΠ από αυτές τις πρωτοβουλίες και κυρίως από τη δράση του στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων;

Η χώρα μας μόνον οφέλη αποκόμισε, όποτε είχε την αυτοπεποίθηση να είναι ανοικτή στα εξωτερικά ερεθίσματα και διεθνώς δραστήρια. Ειδικά για την ιστορικά βεβαρυμμένη χερσόνησο των Βαλκανίων, η συνεργασία μεταξύ των κρατών της περιοχής πρέπει επιπλέον να εκτυλίσσεται μέσα σε συνθήκες ισοτιμίας, ειλικρίνειας και αμοιβαίου σεβασμού, προκειμένου να παγιωθεί κλίμα εμπιστοσύνης. Στον βαθμό που του αναλογεί, αυτό προσπαθεί να πετύχει και ο Συνήγορος μέσω του προγράμματος «Ευνομία»: να διευρύνει ο ίδιος τους ορίζοντές του και να προσφέρει με τη σειρά του τη δική του εμπειρία στους ομόλογους θεσμούς των γειτονικών χωρών. Η συνεργασία μεταξύ των εθνικών Συνηγόρων στα Βαλκάνια έχει ιδιαίτερη βαρύτητα, αφού πρόκειται για εθνικές αρχές που έχουν ως αποστολή την προαγωγή των αρχών του κράτους δικαίου στις χώρες τους. Δύσκολα μπορεί να φανταστεί κανείς ιδανικότερο έδαφος διεθνούς συνεργασίας στα Βαλκάνια.