Συνήγορος και δικαιώματα του ανθρώπου

  Ο Συνήγορος του Πολίτη, από την αποστολή που τάσσει σε αυτόν ο νόμος, είναι και Συνήγορος των δικαιωμάτων. Δικαιώματα όμως ο νόμος αναγνωρίζει όχι μόνο στους πολίτες της χώρας μας αλλά και στους πολίτες άλλων χωρών ή ακόμη και σε όσους δεν διαθέτουν καμία ιθαγένεια. Ορισμένα δε δικαιώματα, που είναι θεμελιώδη για την αξιοπρέπεια ενός προσώπου, το Σύνταγμα τα κατοχυρώνει επί ίσοις όροις για τον καθένα, για μόνον τον λόγο του ότι είναι άνθρωπος. Αυτά είναι κατ’ εξοχήν τα λεγόμενα «δικαιώματα του ανθρώπου».

Αποτελεί ασφαλώς προτεραιότητα κάθε κράτους να προστατεύει κατ’ αρχήν τους πολίτες του και να μεριμνά για αυτούς, όπου και αν βρίσκονται. Όταν όμως διακυβεύονται δικαιώματα του ανθρώπου, την προστασία του οφείλει να την παρέχει εξ ίσου και σε όσους αλλοδαπούς φιλοξενεί στην επικράτειά του. Πριν και από αυτό, όμως, οφείλει εξ ίσου το κράτος να αποφεύγει να πλήττει το ίδιο τέτοια δικαιώματα, είτε φορείς τους είναι ημεδαποί είτε αλλοδαποί.

Μετανάστες, πρόσφυγες, ομογενείς και ανιθαγενείς

Τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα γνώρισε μια πρωτόγνωρη στη σύγχρονη ιστορία της εισροή αλλοδαπών οι οποίοι, πιεσμένοι από την ανέχεια, τους πολέμους, τις διώξεις, την ανεργία και την έλλειψη ευκαιριών στη χώρα τους, αναζητούν εδώ εργασία και ένα καλύτερο μέλλον. Αρκετοί από αυτούς διαμένουν στη χώρα μας εδώ και καιρό και την βλέπουν πλέον, ιδίως τα παιδιά τους που γεννήθηκαν εδώ, ως δεύτερη πατρίδα. Έχουν έτσι την εύλογη προσδοκία, εφ’ όσον οι ίδιοι ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις της χώρας υποδοχής, να τυγχάνουν, από ένα σημείο και μετά, καλύτερης μεταχείρισης από τους υπόλοιπους αλλοδαπούς. Στον βαθμό μάλιστα που εντείνεται και η ένταξη του αλλοδαπού στην κοινωνική ζωή, η διαφορετική αυτή μεταχείριση ευλόγως έχει ως ενδεχόμενη κατάληξη την απόκτηση.

Μέσα έννομης προστασίας των αλλοδαπών 

Μαζί με τα ουσιαστικά δικαιώματα που παρέχει στους αλλοδαπούς, ο ελληνικός νόμος τους αναγνωρίζει επί πλέον και τα μέσα της αποτελεσματικής έννομης προστασίας τους. Οι αλλοδαποί, όπως και οι έλληνες πολίτες, έχουν το δικαίωμα αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας αλλά και το ευρύτερο δικαίωμα αναφοράς στις αρχές του ελληνικού κράτους για κάθε πρόβλημα το οποίο ενδεχομένως αντιμετωπίζουν με αυτές. Ειδική μορφή του θεμελιώδους ατομικού δικαιώματος του αναφέρεσθαι αποτελεί το δικαίωμα των αλλοδαπών, σε περίπτωση που θεωρούν ότι παραβιάζεται κάποιο δικαίωμά τους, να προσφεύγουν με αναφορά τους στον Συνήγορο του Πολίτη (πώς υποβάλλω αναφορά στον ΣτΠ – how to lodge a complaint to the Ombudsman).

Η διαρκής εγκατάσταση αλλοδαπών στη χώρα καθώς και τα σοβαρότατα προβλήματα που αυτοί αντιμετωπίζουν στην επαφή τους με την ελληνική Διοίκηση έδωσαν στην ανεξάρτητη αρχή μας την ευκαιρία να εδραιώσει και να αναδείξει τον ρόλο της ως του κατ’ εξοχήν θεσμικού φορέα προστασίας των δικαιωμάτων των μεταναστών, των προσφύγων και των ομογενών. Οι σχετικές δράσεις του Συνηγόρου του Πολίτη στο ευρύ αυτό πεδίο καταγράφονται στις Ετήσιες Εκθέσεις του προς τη Βουλή των Ελλήνων. Τον θεσμικό αυτό ρόλο του Συνηγόρου όμως επιβεβαιώνει, ήδη από την πρώτη στιγμή της λειτουργίας του, η αθρόα προσέλευση μεταναστών, προσφύγων και ομογενών με αναφορές για σοβαρές παραβιάσεις δικαιωμάτων τους.

Ο Συνήγορος για τους αλλοδαπούς σε αριθμούς

Από την αρχή της λειτουργίας του θεσμού το 1998 έως και το τέλος του 2010, έχουν υποβληθεί από πρόσωπα αλλοδαπής ιθαγένειας στον Συνήγορο του Πολίτη περισσότερες από 10.000 αναφορές, δηλαδή το 7,75% του συνόλου των αναφορών που έχει χειριστεί η Αρχή. Οι αναφορές των αλλοδαπών προς την Αρχή παρουσιάζουν μάλιστα, σημαντική διαχρονική αύξηση.

Η συντριπτική πλειονότητα (88,43%) των αναφορών της περιόδου 1998 – 2010 που αφορά υποθέσεις αλλοδαπών, προέρχονται από υπηκόους χωρών εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο μεγαλύτερος αριθμός αναφορών (30,16%) προέρχεται από αλλοδαπούς αλβανικής υπηκοότητας και ακολουθούν οι αναφορές των πακιστανών πολιτών (18,51%).

Ο μεγαλύτερος όγκος (91,8%) των αναφορών που καταθέτουν οι αλλοδαποί στον Συνήγορο του Πολίτη περιέρχεται στον Κύκλο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Τα θέματα αλλοδαπών του Κύκλου αυτού παρουσιάζουν έντονα αυξητική τάση με αποτέλεσμα πλέον να αποτελούν περισσότερο από το ήμισυ των υποθέσεων που αυτός χειρίζεται, γεγονός που αναδεικνύει εμπράκτως την εμπιστοσύνη στην αποτελεσματικότητα της Αρχής. Έτσι, λ.χ. από τις αναφορές αλλοδαπών που κατατέθηκαν το έτος 2010 και αποτέλεσαν αντικείμενο διερεύνησης, το 86,15% επιλύθηκε με θετικό για τον ενδιαφερόμενο τρόπο κατόπιν των διαμεσολαβητικών ενεργειών της Αρχής.

Πεδία παρέμβασης 

Η αυξητική αυτή τάση αναφοράς αλλοδαπών πολιτών προς την Αρχή απεικονίζει αφ’ ενός την ένταση των προβλημάτων εφαρμογής του υφιστάμενου θεσμικού πλαισίου, αλλά και την εντεινόμενη εμπλοκή του Συνηγόρου στη διαδικασία αυτή. Συνέπεια αυτών είναι ότι το μεγαλύτερο μερίδιο του συνόλου των αναφορών του Κύκλου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, κατέχουν θέματα σχετικά με την είσοδο και διαμονή στη χώρα αλλοδαπών υπηκόων χωρών εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Ωστόσο, η καθημερινή παρέμβαση του Συνηγόρου του Πολίτη καλύπτει το σύνολο των επί μέρους πεδίων όπου δοκιμάζονται οι σχέσεις των αλλοδαπών με την ελληνική διοίκηση, των ζητημάτων κοινωνικής προστασίας συμπεριλαμβανομένων. Ο Συνήγορος του Παιδιού έχει μάλιστα εντείνει τις παρεμβάσεις του υπέρ των αλλοδαπών ανηλίκων. Ειδικότερα, τα θεματικά πεδία της παρέμβασης του Συνηγόρου του Πολίτη σε ζητήματα προστασίας των δικαιωμάτων των αλλοδαπών διακρίνονται σε τρεις βασικές κατηγορίες: Μετανάστευση, Πολιτικού Πρόσφυγες και ζητήματα Ομογένειας – Ιθαγένειας.

Ο Συνήγορος του Πολίτη ως σύμβουλος του νομοθέτη στα ζητήματα αλλοδαπών 

Ο Συνήγορος του Πολίτη δεν περιορίζεται στη διερεύνηση ατομικών υποθέσεων των αλλοδαπών, αλλά δραστηριοποιείται και στη κατεύθυνση της διερεύνησης των διαρθρωτικών προβλημάτων του νομικού καθεστώτος μεταναστών, προσφύγων και ομογενών στη χώρα μας. Εισηγείται νομοθετικές μεταρρυθμίσεις, προκειμένου να καταπολεμηθούν φαινόμενα κακοδιοίκησης και να προσαρμοσθεί περισσότερο η ισχύουσα νομοθεσία με το Σύνταγμα και τις διεθνείς συμβατικές δεσμεύσεις της χώρας.

Σημείωση: Οι εκάστοτε απόψεις και οι θέσεις που έχει λάβει ο ΣτΠ για τα θέματα που εμφανίζονται στην ιστοσελίδα αυτή έχουν τη μορφή είτε ειδικών εκθέσεων είτε πορισμάτων είτε και απλών εγγράφων του ΣτΠ, που αφορούν ατομικές περιπτώσεις, επισημαίνουν ωστόσο ζητήματα γενικότερου ενδιαφέροντος.

Ομάδα χειρισμού αναφορών για ζητήματα μεταναστών, προσφύγων και ομογενών

Με σκοπό την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα στον χειρισμό υποθέσεων που άπτονται ζητημάτων που απασχολούν τους αλλοδαπούς και τους ομογενείς, έχει συσταθεί ομάδα εξειδικευμένων επιστημόνων του Κύκλου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, της οποίας προΐσταται ο Βοηθός Συνήγορος του Πολίτη, κ. Βασίλης Καρύδης. Ζητήματα σχετικά με την προστασία των κοινωνικών δικαιωμάτων που άπτονται ιδίως της κοινωνικής πολιτικής, της υγείας, της κοινωνικής ασφάλισης και της πρόνοιας, εμπίπτουν στην αρμοδιότητα του Κύκλου Κοινωνικής Προστασίας και του ενταγμένου σε αυτόν Συνηγόρου της Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Ζητήματα σχετικά με την κοινωνική προστασία και τα δικαιώματα του παιδιού, χειρίζονται εξειδικευμένοι επιστήμονες των αντίστοιχων Κύκλων.